【世界看中国】亚太各界：中国发展为全球带来信心
Troposfera – najni?sza warstwa atmosfery planety, zawieraj?ca wi?kszo?? jej masy, w której temperatura zasadniczo maleje ze wzrostem wysoko?ci. Jej górn? granic? jest tropopauza, która oddziela j? od wy?szej stratosfery (na planetach, na których stratosfera nie wyst?puje, troposfera le?y pod mezosfer?). W troposferze cz?ste s? turbulencje, wyst?puj? tam najwa?niejsze procesy kszta?tuj?ce pogod? i klimat.
Troposfera ziemska
[edytuj | edytuj kod]Warstwa ta si?ga od powierzchni Ziemi do wysoko?ci ok. 10 km. Jej górna granica zmienia wysoko?? w zale?no?ci od pory roku i od szeroko?ci geograficznej. Nad biegunami si?ga ona do 6 km w zimie i do 8 km w lecie. W umiarkowanych szeroko?ciach geograficznych od 10 km w zimie do 12 km w lecie[1]. Nad równikiem troposfera si?ga do 20 km[2]. Zró?nicowana grubo?? troposfery wynika z ró?nic nagrzewania si? obszarów le??cych na ró?nych szeroko?ciach geograficznych[1] oraz ró?nej warto?ci si?y od?rodkowej dzia?aj?cej na cz?steczki powietrza.
Charakterystyczn? cech? tej warstwy jest ci?g?y spadek temperatury wraz ze wzrostem wysoko?ci, przeci?tnie 0,6 °C na 100 m. Na górnej granicy troposfery temperatura nad obszarem zwrotnikowym waha si? od ?70 °C do ?80 °C, natomiast nad biegunami od ?70 °C zim? do ?45 °C latem. W tropopauzie kończy si? spadek temperatury z wysoko?ci?; ta warstwa ma przeci?tnie nie wi?cej ni? 2 km grubo?ci. Ci?nienie atmosferyczne maleje wraz ze wzrostem wysoko?ci od oko?o 1013 hPa na poziomie morza do 270–300 hPa na wysoko?ci 10 km[1].
Troposfera jest najbardziej dynamiczn? cz??ci? atmosfery, czemu zawdzi?cza nazw? (gr. tropos – ?zwrot, obrót”, zatem troposfer? mo?na przet?umaczy? jako ?warstw? ci?g?ych zmian”[1]). Skupia oko?o 80% masy powietrza[3]. Najni?sza jej cz???, warstwa graniczna (przyziemna), reaguje w cyklu dobowym na zmiany temperatury powierzchni; mog? w niej wyst?powa? lokalne inwersje temperatury. W kszta?towaniu ruchów mas powietrza w niej istotn? rol? odgrywa ukszta?towanie terenu. Ma ona zwykle grubo?? kilkuset metrów, ale zmienia si? ona od 100 m do 2 km. Na wysoko?ci 1–6 km znajduje si? ?rednia troposfera, w której wyst?puje wi?kszo?? rodzajów chmur. Temperatura w górnej troposferze ma warto?ci ujemne w skali Celsjusza i wyst?puj?ce tam chmury tworz? kryszta?ki lodu. Wysoko?? poszczególnych warstw jest zmienna i zwi?zana z warunkami termicznymi i wilgotno?ci?. W górnej troposferze wyst?puj? pr?dy strumieniowe[1].
Meteorologia i klimatologia zajmuj? si? zjawiskami troposferycznymi, wy?sze warstwy atmosfery s? przedmiotem zainteresowania aeronomii[1].
Troposfery innych planet
[edytuj | edytuj kod]Planety wewn?trzne Uk?adu S?onecznego (oprócz Merkurego) maj? troposfery. Temperatura w atmosferze Wenus maleje prawie monotonicznie z wysoko?ci? a? do wysoko?ci 65 km i ca?y ten obszar okre?la si? mianem troposfery. Ze wzgl?du na efekt cieplarniany temperatura przy powierzchni to ok. 733 K (460 °C). Obszar od 50 do 65 km nad powierzchni? zajmuje g?sta warstwa chmur kwasu siarkowego[4]. W troposferze Marsa spadek temperatury rzadko przekracza 3 K/km, co wi??e si? z obecno?ci? py?u absorbuj?cego promieniowanie podczerwone[5]. Tytan, najwi?kszy ksi??yc Saturna, ma atmosfer? z wyra?nie wykszta?con?, stabiln? troposfer?, której górna granica w obszarze równikowym przebiega na wysoko?ci 44 km. Temperatura tropopauzy to ok. 70 K (?203 °C)[6].
Planety–olbrzymy nie maj? sta?ej powierzchni, a gazy tworz?ce ich atmosfery ze wzrostem g??boko?ci p?ynnie przechodz? w ciecz (nadkrytyczn?). W przypadku Jowisza tropopauza wyst?puje przy ci?nieniu 140 hektopaskali, w temperaturze 105 K; poni?ej niej – w górnej troposferze – znajduje si? obszar atmosfery, w którym wyst?puj? chmury trzech rodzajów: z amoniaku, wodorosiarczku amonu i wody (najg??bsze). Atmosfera Saturna ma podobn? budow?, jego tropopauza wyst?puje przy ci?nieniu 80 hPa i w temperaturze 85 K[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Sk?ad i budowa atmosfery. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. [dost?p 2025-08-14].
- ↑ Troposphere - overview. [w:] Center for Science Education [on-line]. University Center for Atmospheric Research, 2011. [dost?p 2025-08-14]. (ang.).
- ↑ The Layered Atmosphere. W: Pidwirny, M.: Fundamentals of Physical Geography. Wyd. 2. 2006. [dost?p 2025-08-14].
- ↑ Chamberlain i Hunten 1990 ↓, s. 37–38.
- ↑ Chamberlain i Hunten 1990 ↓, s. 42–44.
- ↑ Darrell F. Strobel, et al.: Atmospheric structure and composition. W: Titan from Cassini-Huygens. Springer Netherlands, 2009, s. 235–257.
- ↑ Chamberlain i Hunten 1990 ↓, s. 50–53.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Joseph W. Chamberlain, Donald M. Hunten: Theory of planetary atmospheres: an introduction to their physics and chemistry. Wyd. 2. Academic Press, 1990, seria: International Geophysics Series. ISBN 0-12-167252-2.
